რა არის სემიოტიკა? ეს კითხვა მრავალჯერ დაისვა მეცნიერთა მიერ და პასუხი ერთია: სემიოტიკა არის მეცნიერება ნიშნისა და ნიშანთა სისტემების შესახებ. ერთი შეხედვით თითქოს მარტივი პასუხია, მაგრამ თვითონ ცნება ნიშნისა თავისთავში მოიცავს სირთულეს. თუკი სემიოტიკის ფუძემდებლებსა და თეორეტიკოსებს დავეყრდნობით, ნიშანი არის ყველაფერი ის, რაც ჩვენ გარშემოა და ის, რაც ჩვენშია. ადამიანი არის უპირველესი ნიშანი, რათა სამყაროში ყოველგვარმა ტექსტმა (იქნება ეს იკონური თუ ვერბალური, ხატი თუ ცნება) შეიძინოს ნიშნის თვისება. მთელი სამყარო არის ტექსტი, ადამიანი კი არის მთავარი კონცეპტი, მოქცეული ამ ტექსტის ცენტრში და მხოლოდ მისთვის არსებობენ სხვა დანარჩენი კონცეპტები. ადამიანის გარეშე, ანუ გონის გარეშე, არ არსებობს აღქმა ტექსტისა და მაშასადამე, ნიშნებისა და ნიშანთა სისტემებისა. ადამიანი არის ამოსავალი წერტილი, საიდანაც იწყება და სადაც მთავრდება მთელი წყება ნიშანთა სისტემისა. ღმერთმა შექმნა სამყარო, ადამიანი და ყველაფერი ის, რაც ადამიანისთვის მოავლინა ქვეყნიერებაზე. ადამიანში განხორციელდა ყველა საიდუმლო უფლისა და მასში უწყვეტად მიმდინარეობს სემიოზისი. დღიდან შექმნისა იგი მიდრეკილია შეიმეცნოს ყოფიერება.
ადამიანი წიგნია, რომელსაც წაკითხვა უნდა (ი.ჭავჭვაძე), სწორედ ეს არის სემიოტიკის მთავარი საგანი – წაკითხვა ჩვენში განსხეულებული სულისა.
პირსის მიხედვით, სემიოზისი უწყვეტი პროცესია. ეს პროცესი შემოქმედებითია, რაც გულისხმობს, რომ ჩვენ შემოქმედნი ვართ და ჩვენში უწყვეტია ნიშანთქმნადობა. მაშინ როგორ მოვიქცეთ, რომ არ დავიკარგოთ სემიოტიკურ სამყაროში; ტექტსებისა და ქვეტექსტების მუდმივ ქმნადობაში; არ მოხდეს აცილება ჩვენს სამყაროსა და რეალურ სამყაროს შორის. სადამდე უნდა მივუშვათ ჩვენი შემოქმედებითობა? სემიოტიკაში ხომ ყველა გზა უსასრულოდ გრძელდება, სიღრმეებს ძირი არ უჩანს. სწორედ ამისთვის არსებობს მეცნიერება – სემიოტიკა, რომელიც არამხოლოდ ნიშნების შემსწავლელი მეცნიერებაა, არამედ შეისწავლის ადამიანის მიმართებას სამყაროსთან გარკვეული წესების გათვალისწინებით. იგი ადგენს თვითშემოქმედების პროცესის ზღვარს, რათა სემიოზისი სწორი გზით წარიმართოს. ეს არის „განუწყვეტელი სვლა აშკარა აზრიდან ფარული აზრისკენ" (პოლ რიკორი).
ნიშანი იმდენგვარია, რამდენი ადამიანიცაა – ამბობს ჩარლზ პირსი და ნიშანს გამოარჩევს სამი პირობის მიხედვით: იგი უნდა იყოს რეპრეზენტანტი, მიეკუთვნებოდეს რეფერანტს და იყოს ინტერპრეტანტი. თუ პირსის მსჯელობას გავყვებით, ინტერპრეტაცია იმდენია, რამდენი რეფერენტიცაა – განუსაზღვრელი. ამიტომაცაა ინტერპრეტაცია უწყვეტი და თანაც აუცილებელი შემეცნებისთვის. სემიოტიკა არის მეცნიერება სამყაროს შემეცნების შესახებ; ადამიანის შესახებ, როგორც მთავარი კონცეპტისა და სამყაროში არსებული სხვა დანარჩენი კონცეპტების ურთიერთმიმართებების შესახებ. ნიშნებში შეფარულია რეალობა. ადამიანი მიდრეკილია კრეატიულობისკენ – შენიღბოს სინამდვილე და შემოქმედებითობას მისცეს მეტი გასაქანი. საგნები და მოვლენები აღიქვას ისე, როგორც მის წარმოსახვას უნდა. იგი თავისთავში შეიცავს ნიშანთა სისტემებს, რომლებიც საგნებსა და მოვლენებს სემიოტიკურ მწყობრში აყენებს.
თუ სემიოტიკის ისტორიას გადავხედავთ, მისი ფუძემდებლები არიან ისეთი ზუსტი მეცნიერების მიმდევარნი, როგორიცაა ლოგიკა, მათემატიკა და ლინგვისტიკა (ე. გორნი). მაშინ თუ სემიოტიკა ზუსტი მეცნიერებაა, რომელიც გვეხმარება აღვიქვათ ეს ქვეყანა ისეთი, როგორიცაა და ემორჩილება მისთვის განსაზღვრულ კანონებს, ამ მეცნიერებაში სად არის ადგილი სემიოზისისა? ადამიანის მუდმივი შემოქმედებითობისა – შეიმეცნოს სამყარო ისეთი, როგორიც არის ის მასში?
ნებისმიერი მხატვრის, მწერლის, კომპოზიტორის ნაწარმოებში გადმოცემულია შემოქმედის მიერ შემეცნებული რეალობა, რომელიც არის მხოლოდ მისი და ჩვენთვის მისაღები ხდება იმდენად, რამდენადაც დავინახავთ მასში ჩვენ მიერ აღქმულ ქვეყანას – ჩვენთვის მისაღებს, ან საჭიროს.
ჩემი აზრით, შემოქმედებითობა და ლოგიკა ერთმანეთს ხელს არ უშლის. პირიქით, ავსებენ ერთმანეთს. ადამიანებს არ შეუძლიათ ბოლომდე აღიქვან რეალობა. ნიშნები – ეს არის უნივერსალური შუამავალი ადამიანის გონებასა და სამყაროს შორის (ჩრლზ პირსი). ასე რომ, ნიშანი არის ის, რასაც სჭირდება შემოქმედებითობა, რომ გამოჩნდეს და დაგვეხმაროს რეალობის დანახვაში.
სამყარო მოძრავი, მგრძნობიარე და ცვალებადი, ერთიანი ორგანიზმია. ის მარადიულ შემოქმედებაშია, რადგან ასეთია მისი ბუნება. ენა კი, რომლითაც სამყარო ადამიანს ელაპარაკება, ამ შემოქმედების ნაყოფია. კომუნიკაციის აუცილებელი პირობა: აღსანიშნისა და აღმნიშვნელის, სემანტიკური ველისა და რეფერენციის უწყვეტი ჯაჭვი. "ნიშანი წარმოადგენს მთლიანობას, რომელიც გვევლინება აღმნიშვნელისა და აღსანიშნის ასოციაციის ნაყოფად. "(სოსიური). კომუნიკაციისას ნიშნები ამოტივტივდებიან ზედაპირზე და იძენენ ჩვენთვის საჭირო სემანტიკას. სწორედ ნიშნისთვის მინიჭებული მნიშვნელობით შეიარაღებული გონი ახერხებს, რეალობა დაინახოს ისეთი, როგორიც არის, ან არ არის.
თუკი ამ მსჯელობას გავყვებით, მაშინ მივალთ იმ დასკვნამდე, რომ სემიოტიკის შესასწავლი ობიექტი არის აღმნიშვნელსა და აღსანიშნს შორის ურთიერთობა. ის მნიშვნელობას სძენს აღსანიშნს, მნიშვნელობაში კი იგულისხმება გარკვეული ნიშანი, აშკარა აზრის შეფარვა. მზე ანათებდა მანამ, სანამ ადამიანი მას მნიშვნელობას მიანიჭებდა, მაგრამ როგორც კი მზეში ჩავდეთ მნიშვნელობა (მივაქციეთ ყურადღება), ის გადაიქცა საკრალურ, ფარული აზრისა და მრავალი ნიშნის მქონე კონცეპტად.
|
No comments:
Post a Comment